Dosha kavramı Ayurveda’da önemli bir odak noktasıdır. Ayurvedik değerlendirme, vücuttaki doshaların durumunun ve etkileşiminin değerlendirilmesine dayanır. Sağlık ve hastalık, biyolojik doshaların durumuna yansır. Tedavinin özü de, doşik sistemdeki bozulmaları, dengesizlikleri düzeltme çabalarına dayanır. Doshalar esas olarak doğada biyo enerjetiktir. Özellikle diyet, şifalı otlar ve mevsimsel hususlar açısından hem teorik olarak hem de tedavi planlarını formüle ederken bu açıdan bakılır. Doshaların makyajında ince bir ayar vardır: Prana, Tejas ve Ojas. Bu sukshma veya süptil bileşenler, doshaların psiko fizyolojik boyutunu ifade eder. Doshaların zihinsel, duygusal ve ruhsal boyutlarına bu açıdan bakılır.
Üç dosha vardır: Vata, itme ilkesidir, Pitta, dönüşüm ilkesidir ve Kapha, konsolidasyon ilkesidir
İnsan bedeni 5 elementin biyolojik kombinasyonundan oluşur: Boşluk, Hava, Ateş, Su, Toprak.
Boşluk ve Hava’nın kombinasyonu ile VATA
Ateş ve Su’yun kombinasyonu ile PİTTA
Su ve Toprak’ın kombinasyonu ile KAPHA
Ayurveda, her bir dosha’yı işlevlerine ve konumlarına bağlı olarak beş alt dosha, alt tiplere ayırır.
Doshalar ve Alt Doshaları
Vata
- Prana Vata
- Udana Vata
- Samana Vata
- Apana Vata
- Vyana Vata
Pitta
- Pachaka Pitta
- Ranjaka Pitta
- Sadhaka Pitta
- Alochaka Pitta
- Bhrajaka Pitta
Kapha
- Kledaka Kapha
- Avalambaka Kapha
- Bodhaka Kapha
- Tarpaka Kapha
- Shleshaka Kapha
Vata Dosha
Vata’nın Sanskritçe kelime kökü vah, araç, hareket, taşımak manasına gelir. Doğal olarak Vata bedende hareket prensibidir. Bir kişinin belli bir zaman içinde ne kadar düşünebildiğinden tutun da yediğini ne kadar etkili sindirip bağırsaklarına götürdüğüne kadar tüm hareketlerden sorumludur.
-
- Bütün hareketi (bağırsaklardaki sağınım hareketi, nefes, kalp atışı vb ) yönetir.
-
- Ana merkezi kalın bağırsaktır.
-
- İkincil merkezleri beyin ve sinir sistemi (nöronların ateşlenmesi), kalp (kalp atışı), akciğerler (solunum), ve pelvik bölgedir (idrar ve dışkı, adet dönemi, doğum ve boşalma).
-
- Hayat enerjisi, prana ya da qi’den sorumludur.
-
- Özellikleri: Kuru, hafif, soğuk, sert, ince, devingen ve berrak niteliklerine sahiptir.
VATA SONBAHAR / KIŞ İLK YARI BESLENMESİ
Sindirim Kapasitesi: Düzensiz iştah ve boşaltım, hazımsızlık, gaz, şişkinlik, sancılı karın ağrısı, kabızlık.
Tedaviler: Sıcak, ağır, nemli yiyecekler.
Tatlı, ekşi, tuzlu tatlar.
Örnekler: Basmati pirinci, bulgur, yulaf ve kinoa gibi nemli ve yapılandırıcı tahılları iyice pişirerek yemek; ghee, zeytinyağı ve hindistancevizi yağı gibi kaliteli yağları bolca kullanmak; çoğu kuruyemiş ve tohum; pancar, havuç gibi tatlı kök sebzeler ya da avokado gibi yağlı sebzeler; kırmızı mercimek ya da maş fasulyesi gibi küçük taneli bakliyatlar, üzüm, şeftali, incir gibi tatlı meyveler; tereyağı ve ghee, sıcak süt, yoğurt, kefir ve peynir gibi süt ürünleri; yumurta, balık ve tavuk/hindi budu, kuzu ve dana eti (koyu renk etler) gibi yapılandırıcı yiyecekler.
Pitta Dosha
Pitta’nın Sanskritçe kelime kökü tap, ısıtmak ya da hoşgörüsüz manasına gelir.
Sanskritçe’de Pitta kelimesi tapa’dan gelir. Tapa ısınmak demektir. Aynı zamanda kemer sıkma ve konsantrasyon anlamına gelir. Pitta kelimesi vücutta ısı oluşturan enerji anlamına gelir. Vücuttaki Pitta, esas olarak ateş ve suyun biyolojik bir birleşimidir. Pitta’nın özellikleri; sıcak, keskin, hafif, sıvı, yayılan, yağlı ve ekşidir. Son olarak, pitta etli bir kokuya sahiptir ve tadı keskin ve acıdır.
Pitta bedendeki Ateş elementidir; bu her şeyin yanması, pişmesi, sindirilmesi, dönüşüm demektir.
-
- Dönüşümü (yiyeceklerin ve düşüncelerin sindirilmesi, enzimler, ısı, hormonal sistem, nörotransmitterleri) yönetir ve ana merkezi ince bağırsaktır (enzimler, safra).
-
- İkincil merkezleri beyin ve sinir sistemi nörotransmitterler, karaciğer (enzimler), dalak (bağışıklık, alyuvarlar), deri (melatonin), gözler (görüş) ve kandır (alyuvarlar).
-
- Özellikleri sıcak, keskin, hafif, akışkan, hareketli, yağlı
PİTTA YAZ BESLENMESİ
Sindirim Kapasitesi: Güçlü iştah ve çok miktarda yemek yeme arzusu, hiperasidite, hazımsızlık, gastrit,
kalınbağırsak iltihabı (kolit), yumuşak dışkı.
Tedavileri: Serin, ağır, kuru yiyecekler. Tatlı, kekremsi, buruk tatlar.
Örnekler: Basmati pirinci, amarant, bulgur, kinoa, yulaf, arpa ve akdarı gibi pişirilmiş tahıllar;
ghee, zeytinyağı ve hindistancevizi yağı gibi serinletici ve kaliteli yağlar; ısırganotu, ıspanak, pazı, semizotu gibi yeşil yapraklı sebzeler; fasulyelerin ve mercimeklerin çoğu; karpuz, şeftali ve incir gibi tatlı, serinletici meyveler ya da nar, elma, armut gibi kekremsi meyveler; tuzsuz tereyağı ve ghee, sıcak süt, kefir, paneer ya da lor gibi taze peynirler; az miktarda yumurta ve tavuk ya da hindi göğsü gibi beyaz etler.
Kapha Dosha
Kapha’nın Sanskritçe iki kelime kökünden oluşur. Ka su, pha büyümek, gelişmek, zenginleştirmek bir arada tutmaktır.
Kapha’nın diğer adı shleshma’dır. Shleshma’nın kökü, “sarılmak” anlamına gelen shlish’tir. Kapha molekülleri birbirine sarılır ve kompakt bir kütle oluşturur.
Kapha molekülleri temel olarak Su ve Topraktan türetilmiştir. Kapha’nın nitelikleri ağır, yavaş / donuk, soğuk, yağlı, sıvı, sümüksü / pürüzsüz, yoğun, yumuşak, statik, yapışkan, bulutlu, sert ve kabadır. Ağırlıklı olarak tatlı ve tuzlu bir tada sahiptirler, dolayısıyla bu tatlar kaphayı arttırır. Katabolik (dejeneratif) ve merkezkaç olan Vāta molekülleri dağılma eğilimindedir. Kapha molekülleri anabolik (büyümeyi teşvik eden) ve merkezcildir, bu nedenle pıhtılaşma veya merkeze birlikte düşme eğilimindedirler. Kapha molekülleri birbirine yapışır ve giderek daha büyük moleküller oluşturur. Vāta görünmezdir çünkü ince ve incedir. Kapha kabadır, süptil olanın zıttıdır ve bu nedenle kolayca görülebilir. Tüm hücreler, dokular ve organlar kapha’dan oluşur, dolayısıyla kapha vücuttaki önemli yapılarla temsil edilir.
-
- Bedende yapıyı, istikrarı, yağlanma, nemlendirme ve korumayı yönetir. Ana merkezi midedir (koruyucu mukos tabaka)
-
- İkincil merkezleri pankreas, beyin ve omurilik (beyaz madde, omurilik sıvısı), böbrekler, eklemler (sinovyal sıvı), ağız boşluğu (tükürük), boğaz ve sinüsler (mukoza tabakası), göğüs dokusudur (yağ, lenf).
-
- Özellikleri ağır, yavaş, soğuk, yağlı, akışkan, sümüksü / pürüzlü, yoğun, yumuşak, durağan, yapışkan /bulanık ve kaba niteliklere sahiptir.
KAPHA KIŞ SONU/İLKBAHAR BESLENMESİ
Sindirim Kapasitesi: İştahsızlık, yavaş sindirim, şişkinlik, mide bulantısı, alerjiler, konjeksiyon (tıkanıklık).
Tedaviler: Sıcak, hafif, kuru yiyecekler. Acı, buruk, kekremsi tatlar.
Örnekler: Basmati pirinci, arpa, akdarı, karabuğday ve mısır gibi hafif tahıllar; az miktarda ghee
ya da keten yağı gibi kaliteli yağlar; roka, maydanoz, ısırganotu, ıspanak, pazı, semizotu gibi buruk, yeşil yapraklı sebzeler; fasulye ve mercimeklerin çoğu; böğürtlen cinsleri, nar, elma ve armut gibi kekremsi meyveler; az miktarda keçi sütü ürünleri; az miktarda yumurta; tavuk ve hindi göğsü gibi beyaz etler; dana, kuzu.
İkili Beden Tipleri
VATTA – PİTTA:
Vata ve Pitta’nin özelliklerinin karışımıdır, sıcağı sever ama çok fazla sıcağa dayanamaz, sağlam bir iştahı vardır, fakat sindirimi değişkendir. Dengesizleştiğinde korku, öfkeyle yer değiştirebilir, ikisi de hafif ve yoğun özelliklerine sahiptir. En çok Kapha’nın istikrarına ihtiyaç duyarlar.
PİTTA – KAPHA:
tüm beden tipleri arasında Pitta – Kapha beden yapısına sahip insanlar, günümüzün değişken ve karmaşık dünyasına en iyi adapte olabilen kişilerdir. Kapha’nın istikrarına ve Pitta’nın uyum sağlama özelliğine sahip olması sebebiyle. Yağlı, ağır yiyeceklere karşı dikkatli olmaları gerekir. Duygusal olaral başarılı olduklarında kibir ve tatminden doğan rehavete eğilim gösterirler.
VATA – KAPHA:
Ortak özellikleri soğuktur. Hassas ve soğuk sindirimleri vardır ve sümük, balgam (mukus) üretimine eğilimlidirler. Hafif ve uçucu olabilirler ama zaman zaman derin ve ketum da olurlar. Ateş ve ısı eksikliği çekerler. Hiperaktif Vata’nın iniş çıkışlarıyla birleşen Kapha’nın duygusal yapısı onları duygusal olarak incinebilir hale getirir. Kolaylıkla travmatize olurlar.
ÜÇLÜ DOSHA / VPK:
İstikrarlıdırlar. Sağlıkları çok iyidir. Dengelerini ne fiziksel ne duygusal olarak kolay kaybetmezler. Fiziksel ve duygusal dış koşullardan kolay etkilenmezler. Bu aynı zamanda hem bir lütuf hem de bir kötülüktür; zaman içinde biriktirerek sinsice patlamalarına sebep olabilir.
Dosha testini uygulamak için butona tıklayın.
Ayurveda Hakkında Daha Fazla Bilgi Alın
Ayurveda hakkında daha fazla okuma yapmak için aşağıdaki butonlara tıklayarak ilgili sayfalara gidebilirsiniz.
Ayurveda Uzmanımıza Danışın
Ayurveda hakkında ayrıntılı bilgi almak için formu doldurun en kısa sürede size dönüş yapalım.
