Sanskritçe “Rutu” kelimesi zamanın mevsimsel hareketi anlamına gelirken, “charya” rutin veya yaşam tarzı anlamına gelir. Bu nedenle “rutucharya” mevsimsel bir rutin veya mevsimsel yaşam tarzı anlamına gelir. Uygun mevsimsel rutinleri seçebilmek için öncelikle mevsimlerin önemini, özelliklerini, baskın unsurlarını ve ilgili doshaları ve ayrıca her mevsimde ortaya çıkabilecek tipik rahatsızlıkları anlamamız gerekir. Her mevsim bedensel hücrelerin, organların ve sistemlerin yanı sıra üç doshayı da etkiler ve zihinde hafif duygusal değişikliklere neden olabilir.
Ayurveda’ya göre insan doğanın minyatür bir yansımasıdır. Tüm canlılar gibi mevsimlerin de bir Prakruti’si (doğası veya yapısı) vardır:
- Ilıman iklimlerde ilkbaharın Prakruti’si Kapha’dır,
- Yazın Prakruti’si Pitta’dır ve
- Sonbahar veya güzün Prakruti’si Vāta’dır.
Bu nedenle;
- Kapha bozuklukları ilkbaharda,
- Pitta bozuklukları yaz aylarında ve
- Vāta sonbaharda daha sık görülür.
Kış genellikle bir Kapha mevsimidir; soğuk algınlığı ve diğer Kapha bozuklukları yaygındır, ancak kuru bölgelerde Vāta niteliklerine sahip olabilir.
Tıpkı insanlarda Vikruti (doşik dengesizliğin mevcut durumu) olduğu gibi mevsimlerde de Vikruti vardır. Mevsim dışı hava koşulları, bir tür mevsimsel Vikruti gibi o mevsim içinde anormal niteliklere neden olabilir. Bu nedenle kişinin günün saatine, hava durumuna ve mevsime göre uygun bir düzen seçmesi gerekir. Sadece takvime bakıp bir sezonun belirli bir tarihte başlayacağını ve bu nedenle o sezonun tamamında belirli bir şekilde davranmamız gerektiğini söyleyemeyiz. Mesela bazı sonbahar günlerinde sis ve soğuk hava olabilir, o yüzden sanki kış mevsimiymiş gibi hareket etmemiz gerekir. Ancak diğer sonbahar günleri sıcak ve aydınlık olduğundan bu günlerde daha çok yazmış gibi davranabiliriz.
Son olarak, kişinin yapısını ve mevcut olan herhangi bir doşik dengesizliğini de hesaba katmamız gerekir. Örneğin, bahar çoğu insan için sağlıklı bir mevsimdir, ancak Kapha bireyleri ve Kapha’sı artan kişiler için bahar oldukça sağlıksız olabilir, bu da bahar soğuklarına ve saman nezlesine neden olabilir. Bu farkındalığa göre hareket etmek, dış ekoloji ile iç ekolojimiz arasında denge yaratmanın güzel bir yoludur.
En önemlisi, her mevsimde bir doshanın esas olarak ağırlaştığını görebiliriz ve yılın o döneminde o spesifik doshayı özellikle kontrol etmemiz gerekir.
- Yaz Pitta kışkırtılarak asitlilik, ishal, kurdeşen, döküntü ve ürtikere neden olur. Pitta daha sonra ilkbaharın sonlarında artar ve gözlerde kaşıntı, döküntü vb. neden olur.
- Sonbahar / Güz Vāta kışkırtılır ve genellikle kabızlığa, romatizmaya ve artrite neden olur.
- Kış Kapha (katı kalite) kışkırtılarak soğuk algınlığına, tıkanıklığa ve öksürüğe neden olur.
- Bahar Kapha (sıvı kalitesi) tetiklenir ve astım, saman nezlesi, alerji, burun akıntısı vb. neden olur.
Mevsim Geçişleri ve Arınma
Ayurveda, Rutu Sandhi’yi iki mevsim arasındaki geçiş olarak tanımlar ve bu genellikle bir mevsimin son 15 günü ve bir sonraki mevsimin ilk 15 günü olarak kabul edilir. Bu dönemde kişinin eski sezondaki kıyafetlerini, yaşam tarzını, tavırlarını değiştirip yeni bir döneme yeniden girmesi gerekir. Ayurveda, bu mevsimsel dönemlerde her birey için Pañchakarma terapisi gibi uygun bir arınma programı önerir. Bireyin Prakruti ve Vikruti‘sine bağlı olarak, kişi Pañchakarma’nın ilk ölçümlerini 5,7 veya 15 gün boyunca yapabilir. Kişi daha sonra uygun bir arınma prosedürüne hazırdır.
Mevsimsel ve Günlük Döngüler
Her mevsimin temel doğasını mekâna, zamana ya da günlük şartlara göre uyarlamak gerekir. Herhangi bir zamanda dışarıda günün nasıl olduğunu değerlendirebilir ve uygulamaları buna göre revize edebilirsiniz.
Mevsimsel kalıpları anladığımızda günlük döngüleri daha kolay anlayabiliriz. Bir gün içerisinde dört mevsimin mikro dönemleri yaşanabilmektedir:
- Sabahın erken saatleri kış gibidir,
- Sabah ise kuşların şarkı söylediği ve çiçeklerin açtığı bahardır.
- Öğle vakti yaz gibi daha sıcaktır;
- Öğleden sonra geç saatlerde, daha çok sonbahara benzer.
Bir gün, üç doshanın o gün içindeki döngüsel hareketlerine göre de görüntülenebilir:
- Sabahın erken saatleri ve akşam, bahar gibi Kapha zamanlarıdır.
- Yaz aylarında olduğu gibi öğle ve gece yarısı Pitta dönemleridir.
- Şafak ve öğleden sonrası akşam karanlığına kadar sonbahar gibi Vāta dönemleridir.
Yaz Psikolojisi
Yaz bir neşe ve pozitiflik mevsimidir. Güneş, uzun ve zorlu bir kıştan sonra, birisi SAD veya “Mevsimsel Duygulanım Bozukluğu” yaşıyorsa, kişinin ruh halini önemli ölçüde iyileştirmeye yardımcı olabilir, kişilerin ruh halini ve enerji seviyelerini yükseltebilir.
Yaz başında insanlar normalden daha coşkulu ve daha dışa dönük hissetme eğilimindedir. Yaz sonu kaygısız olma mevsimidir. Genel olarak yaz boyunca kendinizi normalden daha enerjik hissedebilirsiniz. Yaz aynı zamanda romantizmin ve kışın uzun ve sert yalnızlığının ardından insanlarla sosyal olarak yeniden bağlantı kurmanın zamanıdır.
Ne yazık ki yaz aylarında her şey yolunda gitmeyebilir. Her şey eğlence ve oyun olmayabilir. Artan sıcaklık birçok hoş olmayan duyguya da yol açabilir. Çok fazla sıcaklık hem fiziksel hem de zihinsel olarak yorucu olabilir ve kendinizi çok yorgun ve halsiz hissetmenize neden olabilir.
Yaz sıcağından kaynaklanan yorgunluk, kendinizi duygusal açıdan dengesiz hissetmenize neden olabilir. Yaz aylarında daha fazla ruh hali değişimleri yaşayabilirsiniz.
Yaz geleneksel olarak daha rahat bir mevsim olarak görülse de stres seviyeleri aslında daha yüksek olabilir. Yaz bunaltıcı olabilir. Sosyal takviminiz dolu, normal rutininizin dışında normalden daha fazla seyahat ediyor olabilirsiniz ve ayrıca okul dışında çocukları eğlendirmenin ekstra yükünü de üstleniyor olabilirsiniz. Yaz mevsimi aynı zamanda eğer çok çalışırsanız tükenmişliğe en yatkın olacağınız mevsimdir.
2018’de yayınlanan ve stres hormonu kortizol seviyesinin yaz aylarında kış aylarına göre daha yüksek olduğunu öne süren bir tıbbi çalışma bulunmaktadır.
Artan sıcaklık nedeniyle hayal kırıklıkları da sinirlilik gibi artabilir ve bu nedenle yaz aylarında öfke daha da alevlenir ve kendinizi normalden daha ateşli hissettiğinizi fark edebilirsiniz. Asabi bir durum tedavi edilmezse oldukça agresif davranışlara dönüşebilir. Daha tartışmacı olduğunuzu, başkalarına karşı sert davrandığınızı veya sabırsızlandığınızı fark edebilirsiniz. Yaz aylarında sıklıkla “Şu anda kendimi pek iyi hissetmiyorum, normalde böyle davranmıyorum” derken bulabilirsiniz.
Eğer mevsime uygun yaşamıyorsanız ya da sınırlarınızı zorluyorsanız yazın etkileri, yaz sıcakları ile sizi yorabilir. Eğer vücudunuzun size verdiği ipuçlarını fark etmezseniz, hastalıklar kapınıza çalmaya başlayabilir.
Yaz İçin Mevsimsel Rutin
Yazın temel özellikleri Pitta Dosha’nın niteliklerine karşılık gelir. Bu nedenle, yaz Pitta’yı şiddetlendirir ve rutin doğal olarak Pitta yatıştırıcı olmalıdır.
Sabah Rutini
Yaz sabahları genellikle hoştur, bu nedenle kişi sabah 5 civarında uyanmalı ve dişlerini neem veya bilva gibi bitkilerden yapılmış acı ve buruk aromalı bir diş macunu veya diş tozuyla fırçalamalıdır. Her ikisi de serinletici maddeler olduğundan, isteğe göre kafur veya nane de eklenebilir. Dişleri acı ve buruk bitkilerle fırçalamak Pitta’nın sakinleşmesine ve ağzın tazelenmesine yardımcı olur.
Fırçalamadan sonra dili gümüş veya paslanmaz çelik bir dil sıyırıcı ile temizleyin; bu aynı zamanda Pitta’nın sakinleşmesine de yardımcı olur.
Daha sonra, oda sıcaklığındaki hindistancevizi yağını bir ağız dolusu alın ve tükürmeden önce birkaç dakika boyunca yavaşça ağzınızda dolandırın. Daha sonra işaret parmağınızla diş etlerine hafifçe masaj yapın. Ağzınızı çalkaladıktan sonra bir bardak oda sıcaklığında su için.
Koşma, atlama ve jogging kuvvetli egzersiz türleridir, bu nedenle bunlar önerilmez ve eğer yapılırsa, Pitta’yı aşırı derecede kışkırtmaması için yalnızca sabah erken saatlerde, güneşe maruz kalmadan yapılmalıdır. Yaz döneminde yürüyüş, bisiklete binme ve yoga asanaları gibi hafif egzersizler daha iyidir.
Pitta – rahatlatıcı yoga asanaları tekne, yay, köprü, deve, kobra, inek, balık ve ağaç pozlarını içerir. Bunlar aşırı Pitta’yı bedenden çıkarmaya yardımcı olur. Pitta bireyleri, tiroid ve timus bezlerine, gözlere ve beyne aşırı kan getirerek Pitta’yı kötüleştirebilecek omuz duruşu veya baş duruşu gibi ters duruşlar yapmamalıdır. Son olarak, güneşe selamdan daha serinletici olan, karaciğer, bağırsaklar, gözler ve kan üzerinde olumlu etki eden aya selamın birkaç tekrarı yapılabilir. Ayı selamlamayı da içeren günlük yoga, bu önemli Pitta bölgelerindeki Pitta’yı sakinleştirecektir. İnce bağırsaklar ve karaciğer gibi Pitta bölgeleri yaz mevsiminde hemen hemen herkes için kollanması gereken beden bölgeleridir.
Shītalī Pranāyāma özellikle serinleticidir, dolayısıyla yaz ayları için de uygundur. Dilin dışarı çıkartılıp kıvrılmasıyla uygulanır. Sindirim sistemindeki Pitta’yı soğutmak için nefesi karnınızda tutarak yuvarladığınız dilden nefes alın, daha sonra yavaşça burnunuzdan nefes verin. Enerjiyi dağıttığı için ağızdan nefes vermek iyi değildir.
Yazın banyodan önce yoga ve pranāyāma yapmak iyidir çünkü bu, duş aldıktan sonra vücudun serinlemesini sağlar.
Ayurveda, yoga veya diğer egzersizlerden sonra hindistancevizi yağı veya ayçiçek yağı uygulanmasını ve ardından duş alınmasını önerir. Yaklaşık yarım ila bir bardak yağ kullanın ve tüm vücuda nazikçe masaj yapın. Miktar cildin kuruluğuna ve saça yağ sürülüp sürülmediğine göre değişecektir. Hindistan cevizi yağı özellikle cildi sakinleştirir, serinletir ve rahatlatır. Ciltteki Pitta’yı soğutur ve deriden ter bezlerine nüfuz ederek güneş yanığını, kurdeşeni, döküntüleri veya ürtikeri yatıştırır.
Yağ masajının ardından ılık bir duş alın ve neem veya sandal ağacı sabunu kullanarak fazla yağı giderin. Bu sabunlar ter bezleri ve yağ bezlerindeki yağı muhafaza ederek Pitta Dosha’yı sakinleştirir. Pitta’yı güçlü bir şekilde kışkırtabileceğinden uzun süreli sıcak duştan kaçının.
Duştan sonra temiz bir havluyla kurulanın ve başınızın tepesine ve vücudunuzdaki altı çakranın her birine karşılık gelen noktalarına bir damla sandal ağacı yağı uygulayın. Bu alanlar ısıya karşı hassastır, dolayısıyla buralara sandal ağacı yağının serinletici özelliği iyi gelecektir. Atardamarlar boyunca her kalp atışının atışı, esansiyel yağın aromasını auraya salar ve aurik alanı soğutur. Yasemin yağı da yaz aylarında kullanılabilecek iyi alternatiflerdir.
Günlük rutinin bir sonraki adımında temiz kıyafetler giyin; Pitta’yı sakinleştirmek için ideal olarak soluk veya açık renkli organik pamuklu veya ipek kıyafetler tercih edebilirsiniz. Pamuk ve ipek hafiftir, yazın serinletir, kışın ise sıcak tutar, ayrıca cildin nefes almasına yardımcı olur. Beyaz iç çamaşırı tene en yakın olanıdır. Ayurveda yazın koyu renkli giysiler veya kırmızı, turuncu veya koyu sarı gibi gösterişli, parlak renkler giymemeyi söylüyor çünkü bunlar güneş enerjisini emer ve daha fazla ısı üretir, Pitta’yı kötüleştiren sıcak, keskin ve delici nitelikleri artırır. Öte yandan beyaz, gri, mavi, mor ve yeşil ise soğutucu renklerdir. Giysiler dar olmamalı, aksine gevşek olmalı, böylece havanın geçmesine ve cildin nefes almasına izin verilmelidir. Sıcak bölgelerde yaşıyorsanız, açıkta kalan cildiniz yanabileceğinden şort veya kısa kollu giymeyin. Bunun yerine cildinizi korumak için bol, uzun kollu bir gömlek ve uzun pantolon veya etek giyin.
Giyindikten sonra dua edilmeli veya meditasyon yapılmalıdır. Boş Kase meditasyonu veya So’ham meditasyonu gibi hafif, sessiz ve pasif meditasyonun bir türü günde bir veya iki kez yapılmalıdır. Yaz hiçbir şekilde aşırı aktif olmak için iyi bir mevsim değildir.
Yaz Beslenmesi
Yaz aylarında faydalı olan Pitta sakinleştirici, sade bir beslenmedir. Acı sade yağ (tikta ghrita olarak adlandırılır) özellikle serinleticidir, çünkü neem de dahil olmak üzere bir dizi acı bitki içerir. Ayurveda literatürü, yaz sabahları aç karnına 1/2 çay kaşığı acı sade yağ almanın sindirim fonksiyonlarını iyileştireceğini ve Pitta Dosha’yı kontrol edeceğini söyler.
Pitta sabah 10 veya 11’den itibaren hızla birikmeye başlar, bu nedenle işe başlamadan önce biraz kahvaltı yapmak faydalı olabilir. Kahvaltı sayesinde Pitta sabahın ilerleyen saatlerinde kolay kışkırtılmayacaktır. Yulaf ezmesi, arpa çorbası veya sütlü veya yağlı buğday kremasının tümü iyi seçeneklerdir. Meyve yemeyi seviyorsanız, tahıllarla karıştırmayın. Yazın en iyi meyveleri mideyi serinleten ve sakinleştiren elma, armut, kavun, hurma, erik ve kuru eriktir. Pek çok meyvenin bir saat içinde sindirildiğini unutmayın; dolayısıyla Pitta güçlüyse kişi sabahın ortasında tekrar acıkabilir.
Öğle yemeği çok geç olmamalıdır; öğlen civarı iyidir. Ayurveda, sıcak yaz günlerinde öğle yemeğinden sonra kısa bir şekerleme yapmanın sorun olmadığını söylüyor.
Yazın sıcak su ve buzlu su içmeyin. Oda sıcaklığındaki su en iyisidir çünkü buzlu veya soğutulmuş su, mide mukozasının geçirgenliğini azaltır ve sindirim enzimlerinin salgılanmasını engelleyerek sindirimi yavaşlatır. Bu, Āma (toksin) üretimiyle sonuçlanır. Önemli miktarda soğuk içecek tüketildiğinde dil üzerinde genellikle bir kaplama olur, bu da mide veya bağırsaklarda Āma olduğunu gösterir. Buz aynı zamanda diş etlerindeki kan damarlarını da daraltır, bu da ağızda şok yaratır ve diş etlerinin çekilmesine katkıda bulunur.
Öğle veya akşam yemeği için iyi bir yemek basmati pirinci ve mung dal kitchari’dir. Kişniş, biraz rendelenmiş hindistan cevizi ve biraz yağ ile yenilebilir.
Yaz aylarında akşam yemeği geç saatte yenilmemelidir. 18.00 ve 19.00 arası en iyisidir, ancak kesinlikle gün batımından önce yenmelidir.
Ayurveda literatürü, sıcak olduğu için yaz aylarında koyu renkli et yemenin iyi olmadığını belirtmektedir. Sığır eti, kuzu eti ve domuz eti kalori açısından zengin olduğundan vücutta bol miktarda ısı üretirler. Öte yandan tavuk, hindi veya karides gibi açık renkli, beyaz etler daha az ısı üretir. Bir kişinin yüksek Pitta nedeniyle bedensel zayıflığı varsa, Pitta Dosha’yı tedavi etmesi ve kişinin et vermekten kaçınması gerektiğini unutmayın; bu yalnızca bu durumu daha da kötüleştirir.
Yaz aylarında uzun süreli oruç tutmak da Pitta’yı tetikleyebilir, ancak Pitta ağırlaştırılmadığı sürece haftada bir gün (tercihen Salı veya Pazar) oruç tutmakta sakınca yoktur. Pek çok Pitta insanı bu mevsimde oruç tutmaya tahammül edemez çünkü bu onları hipoglisemik hale getirir.
Yaz yemekleri için en iyi yiyecekler arasında salatalık, marul, filizler, buharda pişirilmiş kuşkonmaz ve brokoli, basmati pirinci, kırmızı mercimek veya mung dal çorbası ve bir çay kaşığı sade yağ ile tatlı patates yer alır.
İnsanlar yaz aylarında daha fazla salata yiyebilirler, ancak bunlar öğle yemeği için akşam yemeğinden daha iyidir çünkü bunlar Agni‘yi soğutur ve günün Vāta saatinde gaz oluşturabilir. Genel olarak yaz aylarında tatlı, acı ve buruk tatlar Pitta Dosha’yı sakinleştirdiğinden daha fazla tüketilmelidir.
Kaynakça:
- Joyful Belly Ayurvedic Health Practioner Program
- Dr. Vasant Lad Textbook of Ayurveda Volume 3
